LONGREAD

Dit stuk vestigt de aandacht op uitzonderlijke hoogbegaafdheid en het creëren van inzicht in en begrip voor waarom juist uitzonderlijk hoogbegaafden zoveel meer dan andere hoogbegaafden niet gezien of begrepen worden. Zij vormen een minderheid binnen een minderheid. Daarom kunnen juist zij zoveel eenzaamheid ervaren. Dit stuk beschrijft in algemene zin de mismatch met de omgeving, waardoor die vaak leidt tot het buiten de groep vallen en waarom dat eenzaamheid met zich meebrengt.

Ik laat zien hoe uitzonderlijk hoogbegaafden zeer evident verschillen met hun omgeving vanuit hun zijn in communicatie en gedrag, en hoe er meer wederzijds begrip zou kunnen zijn en kunnen ontstaan. Juist als er wederzijdse tolerantie en begrip tussen uitzonderlijk hoogbegaafden en hun omgeving bestaat, zouden ze meer in zichzelf kunnen geloven en vertrouwen. Vanuit het vertrouwen en zelfvertrouwen, kunnen ze hun unieke, kenmerkende talenten ontplooien en ontwikkelen.

De uitzonderlijk hoogbegaafde heeft een fundamenteel andere manier van zijn, vanuit ‘het zijnsluik’, die zeer vaak niet begrepen wordt. Het zijnsluik wordt kortweg getypeerd door de complexe, abstracte, divergente en systemische manier van denken en de grote passie, emotie en intense beleving die er omheen zit. De intense manier van zijn uit zich in atypisch gedrag en heeft unieke gedragskenmerken. De mismatch wordt vanuit de omgeving ervaren en gezien, maar niet begrepen en/of vanuit het eigen zijn niet herkend.

Ondanks de goede bedoelingen en intenties vanuit het zijn worden ze te vaak als te ongewoon, te indringend en te intens ervaren. Het ongewone en intense wordt op zijn minst als ongemakkelijk ervaren, maar in veel gevallen leidt dat tot negeren, wordt het gedrag beoordeeld, veroordeeld, geproblematiseerd of gepathologiseerd en in het vervelendste geval leidt dat tot afwijzing.

Bijkomend is dat de intenties, motivaties en bedoelingen van uitzonderlijk hoogbegaafden uit onbegrip vaak niet begrepen worden, wat in het algemeen leidt tot typeringen en beoordelingen die zeer vaak onterecht zijn. Dit alles leidt tot miscommunicatie en onbegrip en ongemak, wat niet zelden tot conflicten kan leiden. Dit alles vergroot de eenzaamheid die er al bestaat, maar die bevestigd wordt door het contact met de omgeving. De sense of meaning, de sense of being en de sense of belonging kunnen hierin worden aangetast.

Uiteindelijk is het belangrijk te realiseren dat verschillen er mogen zijn, en dat de unieke eigenschappen van een uitzonderlijk hoogbegaafde ook als kracht kunnen worden ingezet ter ontwikkeling van zichzelf, ten bate van hun omgeving en mogelijk ter verrijking en verbetering van de wereld waarin we leven.

Communicatie, de reden van mismatch en mogelijke gevolgen voor identiteit en het zijnsluik

In de communicatie tussen mensen is het belangrijk dat men elkaar verstaat en begrijpt op meerdere vlakken. Wat daarin belangrijk is, is dat emoties, denken, begrip, taal, communicatie, gedrag en beleving in zekere zin op elkaar afgestemd zijn. Als er in veel of alle genoemde facetten een mismatch is, ontstaat er een ruis, onbegrip en ongemak, wat effect heeft op het emotionele welbevinden en welzijn, doorwerkend in de communicatie. In die communicatie kan er door het elkaar niet begrijpen op de zojuist genoemde vlakken, die ‘het zijn’ vormen en die ‘het zijnsluik’ definiëren, een te groot verschil bestaan met de omgeving, die ook als zodanig ervaren wordt. Zodoende kan er een ongemak ontstaan, die bij herhaald optreden de sense of meaning, sense of being en sense of belonging aantast, tot algehele identiteitsproblematiek leidt en uiteindelijk het psychisch welzijn kan beïnvloeden.

Essentieel hierin is dat de uitzonderlijk hoogbegaafde een omgeving nodig heeft waarin hij of zij gehoord, gezien en begrepen wordt vanuit het zijnsluik. Het gaat ten eerste om het begrepen worden in de volgende aspecten: het grote meta-associatieve denkvermogen, de grote passie en emoties en de algehele intense manier van zijn die uitzonderlijk hoogbegaafden kenmerken en typeren. Ten tweede gaat het om het begrepen worden in hun grote normen- en waardenbesef vanuit hun zijn en beleving, waarin moraliteit, idealisme, empathie en een groot rechtvaardigheidsgevoel een rol spelen. Dit alles maakt dat de uitzonderlijk hoogbegaafde veeleisend kan zijn voor zichzelf en zijn omgeving.

Communicatie, gedrag vanuit het zijnsluik, onbegrip en de reactie van de omgeving

Het gedrag van mensen wordt vaak gestuurd en gedreven door passie, emotie, normen en waarden. In de communicatie zijn uitzonderlijk hoogbegaafden vanuit hun grote abstracte denkvermogen in combinatie met hun intense zijn vaak te veel voor hun omgeving. De uitzonderlijk hoogbegaafde heeft hiermee te stellen, of ze nou introvert of extravert van aard zijn. De passie en emotie zijn zodanig groot in relatie tot het denken en de beleving eromheen vanuit het zijnsluik, dat een uitzonderlijk hoogbegaafde vaak als te veel en als ongemakkelijk wordt ervaren, en meer nog als deze extravert van aard is. Wat er dan gebeurt in de communicatie is dat de omgeving afhaakt of het gedrag van de (extraverte) uitzonderlijk hoogbegaafde kan gaan pathologiseren.

Pathologiseren kan tot de volgende twee situaties leiden. In het ene geval kan de uitzonderlijk hoogbegaafde in kwestie vanuit trauma reageren, door vroeger niet gehoord, gezien of begrepen te zijn. Een ander geval is dat de uitzonderlijk hoogbegaafde, soms geheel ten onrechte, autisme wordt verweten. In veel gevallen worden beide typeringen, maar ook andere typeringen, geheel ten onrechte gedaan, omdat er een fundamentele mismatch in het zijnsluik is. Die mismatch uit zich in kwaliteit, breedte en diepte van denken en het taalgebruik in combinatie met de passie, emotie en het algehele gedrag hierin. De reactie van de omgeving komt vanuit de mismatch en de tekortkoming in het begrijpen en zien van wie de uitzonderlijk hoogbegaafde vanuit het zijnsluik is. Dat het onbekend is en afwijkt wordt dan vaak vanuit onbegrip gepathologiseerd.

Hoog bewustzijn, afgeven van signalen naar de omgeving en het onbegrip hierin

Uitzonderlijk hoogbegaafden zijn zich vanuit hun zijnsluik en hun hoge bewustzijn heel bewust van hun communicatie en gedrag in relatie tot de omgeving. De combinatie van dit alles leidt tot doorvoeling en diep besef van de betekenis van woorden en gedrag, maar ook wat communicatie met zich meebrengt. De uitzonderlijk hoogbegaafde zal daarom de omgeving proberen te wijzen op het anders zijn en probeert hierin de omgeving gerust te stellen. Dit laatste lokt dan weer een reactie uit, waarin de reactie vanuit trauma zou komen en geleid wordt door angst voor afwijzing. Dat hierin vaak juist vanuit empathie en begrip naar de omgeving wordt gecommuniceerd, wordt dan onvoldoende gezien en begrepen.

De intenties, bedoelingen, motivatie, spiegeling, afwijzing en beoordeling van de omgeving

De intenties en bedoelingen om communicatie veilig, vertrouwd en betekenisvol te houden worden juist vanuit de tekortkomingen van en door de ander geprojecteerd vanuit het eigen zijn, en daarmee geproblematiseerd, gepathologiseerd, beoordeeld en veroordeeld. Het niet herkennen bij zichzelf en het niet in de juiste proporties kunnen zien van iemand omdat diegene te ver van hen afstaat, wordt hierin leidend om zich instinctief ongemakkelijk te voelen. Het eigen ongemak wordt dan vaak vertaald naar een gepathologiseerd beeld van de ander, waarin de ander niet meer gezien wordt voor wie hij of zij feitelijk is, wat soms leidt tot (voor)oordelen.

De vervolgstap is dat de uitzonderlijk hoogbegaafde in de beleving te aanwezig is of zou zijn, onvoldoende rekening zou houden met de omgeving, met de gevoelens van de ander, of het zijn van de ander. De uitzonderlijk hoogbegaafde is zich vaak daarvan bewust. Door aan te geven hoe het beleefd wordt en hoe het voor de ander zou kunnen werken en hen daarin proberen te helpen, te ondersteunen en begrip te creëren, wordt alles anders uitgelegd en ervaren. Het wordt gezien als bemoeizucht, als te indringend, of hen wordt hierin zelfs arrogant gedrag verweten. Omdat de uitzonderlijk hoogbegaafde uitzonderlijk afwijkt van de omgeving, maakt dit dat ze snel genegeerd worden, of beoordeeld, veroordeeld, gepathologiseerd of afgewezen.

Communicatie is deels projectie, wederzijds onbegrip in intenties en motivatie, aanpassing en het belang van geloof in zichzelf

In de communicatie met de ander worden vaak van beide zijden projecties gemaakt van wat de ander beweegt, en gaat men dat bij de ander proberen te zoeken en te begrijpen. Gebrek aan kwaliteit en kwantiteit in de communicatie, inconsequentie in taalgebruik en tegenstrijdigheden in beschouwing kunnen leiden tot onbegrip, miscommunicatie of onbegrijpelijk gedrag. Hierin is het gedrag van de ander wat men terugkrijgt, vanwege die miscommunicatie, vaak gewoon onbegrijpelijk en soms impulsief of onverwacht. Dat maakt dat uitzonderlijk hoogbegaafden soms niet begrijpen waar het vandaan komt. De uitzonderlijk hoogbegaafde begrijpt de drijfveren, de motivatie en gedrag van de anderen soms niet, of denkt dat te begrijpen vanuit eigen kaders.

Uitzonderlijk hoogbegaafden proberen vooral hun intenties en bedoelingen duidelijk te maken, vaak zonder aan te geven wat de miscommunicatie en het gedrag met henzelf doet. Het is vooral de uitzonderlijk hoogbegaafde die vanwege zijn unieke zijnsluik onbegrepen is, en als vreemd gevoeld en ervaren wordt. Het gevolg is dat zij hierin noodgedwongen als extreme minderheid zich vaak aan moeten passen en meegaan in de denk- en belevingswereld van de ander. Dat aanpassen kan heel moeizaam zijn en doet vaak grote inbreuk op de eigen manier van zijn. Het is hierin vooral belangrijk het geloof in zichzelf te vinden, te ervaren en te behouden, zodat de ervaren stress en ongemakken van het aanpassen niet te veel inbreuk maken op het psychisch welzijn.

Mismatch in het zijn, handelen vanuit empathie, te veel introspectie, rekening houden met de ongemakken van de ander, en de mogelijkheid tot conflict

Er zijn verschillende situaties denkbaar waarin onbegrip en onvermogen om de hoek komen die de uitzonderlijk hoogbegaafde onrecht doen. Als een uitzonderlijk hoogbegaafde onbedoeld tekort wordt gedaan, of als er onverschilligheid heerst, of als iemand zich misdraagt, zoekt de uitzonderlijk hoogbegaafde het vaak bij zichzelf. Dat uit zich dan in dat ze zich soms direct afvragen of ze zelf iemand tekortdoen of dat de persoon door omstandigheden buiten zichzelf tekort is gedaan. Zij laten zich dan vaak daarom te weinig gelden en laten iemand groeien in hun gelijk en waardigheid, ondanks dat hun gedrag, denken en handelen in objectieve zin negatief te beoordelen is of zelfs te veroordelen valt. Ze sterken de ander en geven het onbedoelde gevoel dat het gedrag van de ander er (be)hoort te zijn. Daar kan ook bij komen dat ze door hun goede en empathische aard begrip hebben voor de ontstane situatie, zonder dat iemand voldoende verantwoordelijkheid neemt of verantwoording aflegt voor zijn of haar communicatie, gedrag en handelen hierin. Ze nemen vaak de schuld van de situatie op zich en blijven de goede aard en bedoelingen zien en horen, en interpreteren vaak dingen zoals ze willen horen. De verwarring blijft niettemin latent aanwezig, zodat er een gevoel van onbehagen en onveiligheid bestaat, waarin geen recht wordt gedaan aan de vermogens, welzijn, wensen en behoeften van henzelf. In een relatie in welke vorm dan ook, ontstaat wederzijds onbegrip, wat kan omslaan in ongemak, onbehagen en mogelijk conflict.

Uitzonderlijk hoogbegaafden, hun plek in de wereld, wederzijdse tolerantie en begrip en de weg naar het tot uiting komen van uitzonderlijke talenten

Uitzonderlijk hoogbegaafden zijn zich heel bewust van hun anders zijn en het niet passen, en doen vaak grote moeite zich te handhaven door zich aan te passen. Deels betrachten ze vaak vanuit ‘hun zijn’ veel empathie en kunnen ze vanuit hun gevoeligheid meegaan en meedenken met hun omgeving. Toch is vanwege het grote verschil in de gevoels- en belevingswereld het moeilijk te kunnen aarden en zich te kunnen handhaven. Ze voelen zich snel ontaard hierin. Op die gronden contact en verbinding houden is niet altijd makkelijk, en is het belangrijk de ervaren teleurstellingen niet te direct op zichzelf te betrekken. Een uitzonderlijk hoogbegaafde moet hierin tolereren en accepteren dat verschillen er mogen zijn.

Hun denken in combinatie met hun passie en emotie is een kracht die hen kenmerkt, maar het is ook hier moeilijk voor de uitzonderlijk hoogbegaafde om de verbinding te behouden, en de motivatie, het plezier en het geluk te bereiken die bevredigend recht doen aan de eigen behoeften.

Bewust van hun anders zijn, kunnen ze in een veilige en vertrouwde omgeving heel open en direct zijn. Om de omgeving mee te nemen in hun denk- en belevingswereld zijn ze vaak breedsprakig, beschouwend. Hierin zullen ze vaak hun passie en emoties laten blijken. Door hierin voorspelbaar en consequent te zijn in denken, doen en laten, kan er vertrouwen bij de omgeving ontstaan, waardoor dat positief bijdraagt in wederkerigheid en een bepaalde spiegeling van gedrag.

Net als eenieder moeten uitzonderlijk hoogbegaafden hun eigen plek in de wereld bevechten, erom strijden, en zal dat, zeker voor een uitzonderlijk hoogbegaafde een moeilijk en zeer moeizaam pad zijn waar (grote) teleurstelling op de loer ligt. Belangrijk is hierin dat uitzonderlijk hoogbegaafden door ervaring realiseren, leren, vertrouwen in zichzelf krijgen, groeien en ontwikkelen, zodat hun unieke talenten aan het daglicht kunnen komen. Hierin kan het geloof in zichzelf in combinatie met de sterke autonomiebehoefte een grote passie en emotie losmaken, die allen drijvende krachten zijn om de unieke denk- en creatieve vermogens aan te spreken. Dit om de unieke denk- en creatieve vermogens om te zetten in uitzonderlijke dingen en creaties die getuigen van hun uitzonderlijke talenten.

Wij steunen jou. Steun jij ons ook?

NU DONEREN

© Tekst Paul Toele | Redactie Alice K. Burridge van Green Writing | Beeld via Unsplash | Stichting Hoogbegaafd!