In de begeleidingspraktijk tref ik regelmatig prachtig sensitieve personen die een rijke binnenwereld kennen. Een binnenwereld die ze zeldzaam gespiegeld zien in de buitenwereld. Misschien noem je hen begaafde, hoogsensitieve, overprikkelbare personen. Filosofen, kunstenaars, creators, gidsen, waardengedreven ondernemers.
Het zijn personen die diep nadenken en al even diep voelen over moraliteit, zingeving en wat het betekent mens te zijn. Daarover bezigen zij talrijke existentiële vragen en wenden zij ongebruikelijk rijke metaforen aan voor hun begripsvorming. Het zijn personen die véél voelen, maar niet per se intense emoties bewust beleven, uíten. Er gaat veel in hen om, al hoeft dat niet te betekenen dat ze het gemakkelijk vinden om wat er in hen omgaat ook in de buitenwereld te manifesteren als een standpunt, een keuze of een uiterlijke reactie op een variërende omgeving.
In deze context is het inzichtelijk om onderscheid te maken tussen emotie en gevoel. Daar waar emoties een scherper omlijnde ervaring van leuk versus niet-leuk, goed versus slecht geven, vertellen gevoelens met name hoe we idealiter verlangen te leven, hoe we het leven juist en naar diepere waarden vormgeven. Emoties gaan samen met een verhoogde paraatheid om nú in actie te komen (ook als dat verstarren betreft); gevoelens stemmen ons gemoed en levenshouding af op een meer langzame persoonswording en op langetermijnontwikkeling en overleving van het zelf. Gevoelens zijn daarmee meer naar binnen toe gekeerd, meer ingetogen en tot op zekere hoogte gelijkmoedig. Emoties laten meer pieken en dalen zien, zijn in deze zin meer intens, maar ook meer tijdelijk van aard. Liefde is een gevoel dat met de tijd groeit in gelaagdheid en draagkracht; aantrekkingskracht is eerder een emotie. Angst dient zich op het moment aan en piekeren is eerder een onderhouden angst in een hoogst subjectieve gevoelswereld vol denkbeelden.
Wie een sterke verbeeldingskracht kent en talig-conceptueel sterk is, kan emoties ook vrij rap omzetten tot concepten en symboliek. Fysieke bewegingen worden mentale bewegingen. In deze vertaalslag ontstaat ook een zekere binnenruimte om na te gaan hoe je als persoon wenst om te gaan met de situatie die je emotioneel prikkelt. De verbeelding suggereert wellicht wat er mogelijk zou zijn en waar de situatie je (al dan niet metaforisch) aan herinnert; de intellectuele toets maakt dat je kritisch evalueert of wat je je voorstelt ook overeenstemt met je waarden. In deze psychische elaboratie ontstaat een rijkgeschakeerde binnenwereld, eventueel zichtbaar als indrukwekkende proza of herkenbaar aan het vermogen emotionele reacties te inhiberen (remmen) en met een bedachtzame, lichamelijk relatief rustige reflectie te reageren.
Ik vind het een prachtkracht dat en hoe sommige personen deze rijke binnenwereld onderhouden, bewonen en via kunstzinnige reflecties communiceren. Het zijn personen die compassie en rechtvaardigheid als groot goed voorstaan en die anderen eraan herinneren het goede, juiste, waarachtige na te streven.
Ook zie ik, niet in de laatste plaats vanuit persoonlijke ervaring, dat het vermogen tot psychische elaboratie soms samengaat met verminderd, direct aandacht voor emoties en behoeften.
Omdat emoties ook communiceren welke behoeften we hebben, kan verminderde aandacht voor een directe lezing van deze emoties ook samengaan met het herhaaldelijk niet vervullen van behoeften, met het chronisch gefrustreerd raken ervan. Dit gebeurt des te meer wanneer de omgeving waarin de persoon opgroeit de emoties niet (herkenbaar) spiegelt, duidt, tegemoetkomt: wanneer behoeften van de persoon (deels) onbeantwoord bleven, wellicht ook omdat de persoon van jongs af aan reeds in staat was emoties psychisch te transformeren en ze daarom minder zichtbaar aan de oppervlakte weergaf via gedrag.
Een mens wil graag begrepen worden door dierbaren – dat is belangrijk voor diens overleving op korte en lange termijn. Als dit begrepen-worden meermaals gefrustreerd raakt, dan kan dit frustratie, boosheid en/of verdriet oproepen.
Nu kan een prachtig sensitief persoon de neiging hebben in deze context, als reactie op het verdriet, met name intensief te reflecteren op hoe het begrip alsnog bewerkstelligd kan worden en daarbij de neiging hebben zich met name te richten op hoe de ander te begrijpen. De beleving van de ander wordt dan uitgebreid psychisch onderzocht en dit wordt kracht bijgezet door een waarde als empathie voor te staan. Het denken en verbeelden intensiveert in samenspel met een indrukwekkend affectief geheugen. Deze neiging kan een wegbewegen van (liever: niet verhelderend benaderen van) de eigen emotionele reactie (frustratie, boosheid en/of verdriet) betreffen. De psychische elaboratie die hierop volgt kan zeer rijk zijn en de persoon doet wellicht vele pogingen de ander toch weer te begrijpen, hetgeen complexe inzichten kan bieden in het zelf én de ander, maar de onderliggende behoefte niet per se beantwoordt. Tenslotte groeit de complexiteit, maar deze wordt niet per se vereenvoudigend gespiegeld in een volgend contactmoment.
In deze context is het denk ik belangrijk het verdriet wel te valideren, te herkennen en erkennen en op een zorgzame doch directe wijze ruimte te schenken. Niet alleen communiceert dit verdriet wat van waarde is (wederkerig begrip), ook is het verdriet een emotie die de lichamelijke integriteit van het zelf bevestigt. Zo kunnen in de groeiende complexiteit ook de emoties en behoeften van het zelf betrokken worden en wordt er opnieuw samenhang in plaats van onverbondenheid herkend.
Het verdriet laat aan den lijve zien wat van waarde is, waar belang aan wordt toegedicht en is zo een fundament voor het eigen waardensysteem. Bovendien is het verdriet mogelijk ook een portaal tot heldere communicatie met de dierbare persoon. Want hoewel deze persoon wellicht niet dominant verdriet ervaart, of een uitgebreide psychische elaboratie heeft op wat er in de interactie gebeurt, herkent hij of zij met een grotere waarschijnlijkheid wél wat verdriet is. Verdriet is een herkenbare emotionele ervaring en heeft een grote communicatiekracht. Verdriet laat ook weten wat er in de praktijk nodig is: expressie, verwerking. Openheid richting het verdriet.
Bewust kies ik het voorbeeld van het gemis aan wederkerig begrip en spiegeling. Dit is namelijk vaak waar deze prachtig sensitieve personen mee worstelen. Veelal is het ook zo dat hoe anderen uiting geven aan hun emoties en behoeften niet resoneert met hoe deze personen een ideale wereld verbeelden, invoelen en bedenken. Een ander wordt misschien extravert boos en dit prikkelt angst tot piekeren en schuldgevoelens aan toe bij de sensitieve persoon. Dat maakt ook dat er een grotere ervaren afstand ontstaat tussen hun binnenwereld en de buitenwereld, maar daarmee mogelijk dus ook tussen hun emoties en hun rijke gevoelsleven. Dit proces is soms herkenbaar als besluiteloosheid, als stemmingsgevoeligheid, als een ervaren zinloosheid of als leegte.
Onderliggend speelt dan veelal een behoefte aan hernieuwde, frisse beleving, aan spontaniteit, aan spel en aan speelruimte in de meest concrete zin.
Spelen is dan ook een mooie en vrijelijke, veilige manier om opnieuw emoties en daarmee gepaard gaande lichamelijkheid te herkennen en erkennen. En letterlijk via verschillende lichaamshoudingen een vertrouwdheid op te bouwen met een emotioneel repertoire. Denk aan improvisatie, zoals in theatersport. Zo kunnen stemmingen ontspannen worden en ontstaat er ruimte voor emotionele bewegingsvrijheid en gevoelsmatige integriteit.
Aanvullend kan via meditatie, muziek en sport vertrouwdheid opgebouwd worden met emotionele intensiteiten. Daarnaast kan het gevoelsleven gehonoreerd worden via kunstvormen zoals literatuur of beeldende kunsten. Contact met gelijkgestemden, die tevens getuigen van een uitgebreide psychische elaboratie, kan intens verlevendigen en het vertrouwen herstellen dat er een “plek” in deze wereld is voor het anders-zijn van de prachtig sensitieve persoon. In dit contact is het echter evengoed van belang om met enige regelmaat oog te hebben voor emoties en behoeften: een mooie uitdaging om samen te beoefenen. Ook kan het weldadig zijn om je als sensitief persoon te spiegelen aan mensen die én daadkrachtig én sensitief in hun uitingen zijn.
Zo ontwikkelend worden denken en voelen aangevuld met dóen, met ín de wereld zijn: daar waar de prachtige sensitiviteit andermans ogen doet openen en anderen uitnodigt naar diepere waarden toe te bewegen. Daar ontmoet je elkaar, in daadkrachtige emotionaliteit én draagkrachtige sensitiviteit!
Dit is prachtig verwoord, en super herkenbaar.
Bedankt!
Ha Bo, gaaf om te lezen dat je het prachtig verwoord vindt! En herkenning kan weldadig zijn, fijn dat het stuk dit biedt.
Hé Lotte!
Jazeker, ik ben deze website, artikelen, en blogs vandaag voor het eerst tegengekomen en ik merk nu al hoe veel het kan doen om te weten dat ik hier in ieder geval niet alleen in ben. Ik wist wel dat ze een verschil maakten, maar ik denk niet dat ik ooit echt doorhad dat begaafdheid en gevoeligheid zo’n grote invloed op je leven kunnen hebben.
Ik ben erg benieuwd naar uitzonderlijke begaafdheid, wat daar nu net anders aan is, en hoe je het verschil merkt. Hoe kijk jij hier tegenaan?
Ha Bo,
wat fijn dat de website zoveel te bieden heeft voor je en zo’n betekenisvol gevoel (niet alleen zijn) stimuleert. Je stelt een mooie en (dus) complexe 🙂 vraag. Ik denk dat uitzonderlijke begaafdheid zich op talloze manieren kan uiten en op talloze wijzen ervaren kan worden. Uitzonderlijk begaafd associeer ik ervaringsgewijs en als potentie o.a. met een hoge receptiviteit, een scherpe perceptie, snelle en rijke associaties, intensiteit en sensitiviteit als kenmerken van emotionele prikkelbaarheid, (heel) veel energie hebben, meergelaagd/meerdimensionaal begrijpen, een oog hebben voor minuscule maar veelzeggende details, observatief zijn, sterk geëxciteerd of juist geïnhibeerd zijn, continu hogere orde cognities bezigen (zowel goed kunnen analyseren als synthetiseren), aannames blijven(d) bevragen, intensieve verbeeldingskracht, bewegingsbegaafdheid & méér :).
Zeldzaam sensitief beschreven met enige herkenning
Dank Geert Paul! De woorden “zeldzaam” en “herkenning” in eén zin vind ik een verademing:)
Ha Lotte, dank voor dit fijne compliment! Zo zie je maar hoe deze sensitieve blog een weerspiegeling van mijn binnenwereld zich in een paar woorden laat vatten :).
De eerste keer dat ik dit las was ik zo “op/moe” dat ik meer bevoelde wat ik las dan begreep. Toen al had ik een en ander in mijn kladblokje geschreven. Laten liggen om te “rijpen”. Nou ja niet alleen rijpen. Ik schrijf pas sinds kort en ben achteraf vaak niet tevreden over de kwaliteit. Eerlijkheidshalve ik “verlees” me af en toe ook weleens, dan is wat ik dacht dat er stond en wat er staat niet hetzelfde. Dus het ff laten liggen is ook een vorm van controle, kwaliteitscontrole. Nu ik je stuk heb herlezen durf ik met een gerust hart mijn kladje in te dienen.
Lotte wat goed geschreven.
Niet zozeer de inhoud, maar wel het schrijven zelf. Je wil het lezen. Correctie ik moest het lezen. Zelfs op de drempel van het slapengaan na een vermoeiende dag. Niet meer in staat de inhoud ten volle en in detail waar te nemen, maar meegezogen in een beschrijving die door zijn duidelijkheid en structuur je verleid door te lezen.
Het op te slaan en in te lijsten in je “voorlopige” geheugen zonder alle details te onderkennen, alleen vanwege de prachtige uitgebalanceerde compositie van helder taalgebruik bij een thema waarbij normaliter de randen als bij een aquarel eerder vaag en vloeiend zijn.
Op het laatst van de avond een prachtig cadeautje. Dank je.
Ha Marcel, dank, het meelezen/leven met je initiële leeservaring en je reflectieve waardering van de tekst nadien vind ik indrukwekkend en gul om te mogen ontvangen. Ook ik lees de tekst nu opnieuw, een beetje met jouw bril. Mooi!
Hoi Lotte,
Ik herken me hier zo in, lekker die helicopterview en dat veel te snel aanpassen, incl. jezelf voor de gek houden door allerlei altruïstische redenen te bedenken waardoor dat aanpassen erg goed zou zijn voor een ander ;). Nu leer ik langzaam de moed te vinden om mezelf te zijn. Als kind zat ik vast in mijn lijf, want elke beweging had betekenis en kon iets overbrengen en ik maakte me te veel zorgen over wat anderen van mijn lichaam vonden, aangezien ik dacht dat de buitenwereld alleen dat van mij zag. Ik vind je onderscheid in emoties en gevoelens in deze context heel verhelderend en begrijp mijn jonge ik daardoor beter. Inmiddels dans ik me los, wat erg fijn is. Vrijheid die ik mezelf nu gun maakt dat ik mezelf word en ontdek dat de wereld om mij heen me best accepteert als ik voor mezelf opsta. De eenzaamheid die je omschrijft vind ik nog steeds pijnlijk, maar de herkenning die ik hier lees, verlicht die toch een beetje 🙂 Dankjewel!
Hi Lianne, scherp zelfbewust, groeizaam en frivool (het dansen:)), dat zijn zoal woorden die bij me opkomen bij het lezen van jouw reflectie. Dankjewel voor je persoonlijke reactie!