Rondtastend zelfbewustzijn

Wie regelmatig met begaafde personen contact heeft, valt het doorgaans op dat zij veelal een sterk zelfbewustzijn ervaren en vaak ook uiten. Waar heeft dit zoal mee te maken? In dit artikel vat ik de term zelfbewustzijn ruim op en onderzoeken we verschillende kwalitatieve vormen.

Sommige begaafde personen geven aan dat ze zich vanaf jonge leeftijd al ‘anders’ hebben gevoeld. ‘Out of sync’ met leeftijdsgenoten of simpelweg andersdenkend, maar weliswaar sociaal verbonden. Dit anders zijn gaat samen met een verhoogde vorm van zelfbewustzijn. Met een Ik.ben.anders. Dit kan best onzeker voelen. En samengaan met wat we in het Engels self-consciousness noemen, de ervaring dat je jezelf continu monitort en nagaat of wat je doet wel oké is, er wel mag zijn. Met schaamte, zenuwachtigheid en twijfels. De ervaring van anders zijn voelt dan kwetsbaar en het kan lastig zijn een gevoel van zelfwaardigheid te onderhouden; zelfvertrouwen voelt poreus. Gevoelens van anders zijn kunnen echter ook of tegelijkertijd een prikkel tot creativiteit en non-conformiteit bieden. Wie zich van jongs af aan anders voelt, wordt ook meer geprikkeld zichzelf te erkennen als anders en vindt daarin mogelijk ook gedurfd onderscheidend vermogen. Zo kan zich iemand ontwikkelen die opvalt en volgens anderen een echte eigen persoonlijkheid is, die anderen inspireert of intrigeert. Dit is veelal iemand die ook durft te spelen met identiteit. Dit.ben.ik.wel.en.niet. Natuurlijk blijft hierbij de vraag valide of sociale behoeften voor deze persoon afdoende vervuld raken. Het kan belangrijk zijn dat deze persoon voldoende netwerk heeft om diens non-conformiteit te promoten en tenminste enkele diepgevoelde connecties te vinden bij wie intimiteit met dit anders zijn vanzelfsprekend is.

Andere begaafde personen zullen in hun reflectie over zelfbewustzijn eerder de focus leggen op hun sterke wil. Al van jongs af aan ervaren ze een sterke eigen gedrevenheid, met prangende ideeën over hoe de wereld wel en niet zou moeten zijn of hoe plannen wel of niet uitgevoerd dienen te worden. Ook deze wil is krachtig en vestigt een zelfbewustzijn. Dit.wil.ik. Deze wil is een functie van het intellect. Niet zelden geldt hierbij dat het een uitdaging kan zijn om oog te hebben voor het belang van relaties, voor het proces waarbinnen er factoren zijn waar de persoon geen directe invloed op heeft, en voor diepe ontspanning.

Anderszins kan een begaafd iemand in de duiding van zelfbewustzijn de nadruk leggen op hun sensitieve binnenwereld. Een binnenwereld waarin er immer vele emoties, beelden, herinneringen, plannen, sociale interacties gaande zijn. Een binnenwereld waarin de toekomst onderzocht en uitgespeeld wordt, waarin sensitiviteiten en niet zozeer normen richtinggevend zijn en waarin meerdere Ikken actief zijn en een stem hebben. Dit.Zijn.Wij. Deze binnenwereld kan samengaan met een versterkt zelfbewustzijn, in die zin dat deze persoon vaak introvert en soms ook extravert zelfzoekende is, met de vraag wie van de Ikken in de binnenwereld het meest authentiek zichzelf is. Deze persoon is veelal veel bezig met persoonlijke, psychologische groei, verzamelt daar ook kennis over en zal wellicht gaandeweg anderen ook hierin inspireren. Voor deze persoon is het vaak heilzaam rolmodellen te vinden. In bekende personen, romans, biografieën. Personen en verhalen die spiegeling bieden en de sensitieve, begaafde persoon contouren van eigen identiteit bieden. Ook kan het voor deze persoon van belang zijn om uit te durven spreken welke eigenschappen, talenten of ontwikkelwensen de persoon níét heeft. Waar ‘nee’ tegen gezegd wordt en wat geaccepteerd mag worden als ‘iets’ van anderen, waar de persoon weliswaar prikkelende verbeelding bij heeft, maar wat geen eigen ontwikkelwens betreft.

Aanvullend of karakteristiek kan een begaafd iemand een heel sterke connectie voelen met bewustzijn ‘als zodanig’. Dit is wellicht iemand die beoefend is in meditatie. Iemand die in de praktijk onderzoekt welke fragmenten van bewustzijn (sensaties, emoties, beelden, gedachten, gevoelens, …) er zoal zijn waar je in mee kunt bewegen, waar je je mee kunt identificeren of welke je kunt laten tot ze ook weer oplossen in bewustzijn. Dit.is.Het….. Deze personen hebben ook een sterk zelfbewustzijn, al zullen ze dit ‘zelf’ weliswaar kenmerken vanuit eigenschappen, maar toch ook ontspannen ervaren als een onderhouden openheid van geest. Deze openheid voelen andere mensen in het contact met hen en dat maakt niet zelden indruk. Het wekt de indruk van een enorm potentieel, van vrijheid en bewustwording van perceptie. Voor deze begaafde persoon is het soms een uitdaging naar anderen toe te duiden wie zij zijn als persoon, als ego, zogezegd. Het kan prettig zijn om dan te leren spelen met identiteit, bijvoorbeeld via theatrale werkvormen, opdat identiteit zowel als iets creatief eigens gezien wordt als een aspect van zichzelf dat in beweging mag zijn en blijven.

Nog weer een ander, toch ook aanvullend perspectief, is dat een begaafd persoon omwille van een groot leervermogen ook in staat is zich relatief veel van haar of zijn omgeving ‘eigen’ te maken. Een begaafd iemand kan over veel leerprocessen controle hebben en zo ook meer van de omgeving in het zelf integreren en transformeren. Dit.kan.ik. Of, Pippi Langkous-achtig: Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan. Het zelfbewustzijn van deze personen komt over als assertief vertrouwen, soms als gretig enthousiasme of als eisende druk. Het lijkt op de ‘wil’ uit de derde alinea.

Verder is het zo dat hoge sensitiviteit samen kan gaan met mensenkennis en gevoeligheid voor de emoties, behoeften en bewegingen van de sociale omgeving. Dit.voel.ik. Dit verhoogde bewustzijn prikkelt de begaafde persoon om te begrijpen wat er gaande is en hoe hier wijs mee om te gaan. Een situatie die voor een ander ‘klaar’ of vergeten is, zal de begaafde persoon bezighouden. Al van jongs af aan houdt een begaafd kind bijvoorbeeld rekening met sensitiviteiten van een leraar. Zo ontstaat er ook een verdiept zelfbewustzijn over vragen als ‘wie ben ik ten opzichte van de ander?’, ‘hoe voelt mijn aanwezigheid voor de ander?’, ‘wat heeft de ander nodig?’. Hierbij is het belangrijk dat deze begaafde persoon ook stilstaat bij eigen behoeften en deze communiceert met de omgeving, zodat het zelf (lichaam en psyche) van de begaafde persoon ook mag leunen op gezond zelfonderhoud.

Ten slotte voelt een begaafd persoon zich bij relatief welzijn aangetrokken tot complexe omgevingen en complexe problemen. Hierbij worden idealiter verschillende aspecten van het zelf (intellect, emoties, verbeelding, fysieke beweging, waarden, …) aangesproken en idealiter engageert de uitdaging de gehele persoon. Dan zien we flow. In dit creatieve leer- en maakproces verandert de begaafde persoon ook. Wie hij of zij eerst was, desintegreert (veel of een beetje) en in deze desintegratie ontstaat de kans tot integratie op een nieuw niveau van complexiteit. Deze ontwikkeltransitie kan wiebelig zijn, ook weer met ambivalentie en ontwikkelspanning samengaan en ongetwijfeld faalmomenten kennen. Wat de persoon dan kan ervaren, is een tijdelijk verhoogd onzeker zelfbewustzijn en soms een piekend gevoelde nood om te begrijpen wie hij of zij ‘nu dan weer is’ in dit nieuwe, nog te ordenen geheel aan levenslessen. Het kan ook gebeuren dat in dit intensieve proces een eerder bestaand wereldbeeld verandert of een waardensysteem opnieuw bevraagd wordt. Een boeiend, soms vermoeiend proces, dat veelal vraagt om openheid van geest en vertrouwen in exploratie, leren en emergentie.

Bovenstaande, soms meer open en soms juist meer gerichte vormen van zelfbewustzijn zijn niet exclusief bij begaafdheid en ook niet uitputtend beschreven. Het kan lonen attent te zijn naar deze en andere vormen van zelfbewustzijn in de begeleiding of in een persoonlijk ontwikkelproces. Verhoogd zelfbewustzijn kan even stevig als wiebelig voelen. Voor een begaafd persoon die zich als imperatief aangetrokken voelt tot nieuwe complexiteit, is het mogelijk een uitdaging om met dynamische balans de desintegratie van een eerder zelf te dragen, te verzorgen en als waardig te ervaren totdat er weer een nieuw tijdelijk, ‘gestold’ geheel is. Een belangrijk aspect hierbij is het in meditatie beoefenen van contact maken met het lichaam als ankerpunt en met zichzelf, wat ruimte biedt aan veranderingen (mentale en emotionele beweging) zonder er per se direct en volledig in mee te hoeven bewegen. Dit zelfbewustzijn biedt ontwikkelruimte.

Wij steunen jou. Steun jij ons ook?

NU DONEREN

© Tekst Lotte van Lith van A Lot of Complexity | Redactie Alice K. Burridge van Green Writing | Beeld Seth Matahelumual van Epicart | Stichting Hoogbegaafd!