Wat maakt mij een Zuid-Limburger?
Zuid-Limburg, het uiterste zuiden van Nederland, in het bezit geweest van Spanje, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk en…….. Zuid-Limburg, bijzonder door het mijnverleden, waarbij vele gastarbeiders uit Oost- en Zuidoost-Europa kwamen om in de steenkoolmijnen te werken. Mijn oma, afkomstig uit een echte mijnwerkersfamilie – veel van haar broers zijn koempels geweest – mijnwerkersbloed stroomt door mijn aders. Regelmatig vraag ik me af waar mijn donkergetinte uiterlijk vandaan komt. Waar in het verleden heeft een familielid het niet zo nauw genomen met de sociale normen en waarden en het leven gevierd zoals je het mag vieren? Of zoals de Romeinse dichter Horatius het noemde: Carpe diem.
Mijn Geulse uitspraken worden dubbel beïnvloed omdat Geulle gelegen is in zowel het Maasdal als het Geuldal. Een flinke heuvel bepaalt dat het hoger gelegen Geulle boven weer onderdeel is van het plateau van Schimmert, allemaal met elkaar verbonden streken met allemaal verschillende soorten dialecten die veel op elkaar lijken, maar toch anders klinken. Geulle grenst westelijk aan de Maas en België is mijn overbuur. Met awel een guitig vleugje hebben onze zuiderburen ook sporen verweven in mijn moederstaal. Een moederstaal die ik met het grootse gemak uitspreek. Zonder enige twijfel heb ik mijn dialect trots doorgegeven aan mijn kinderen, oftewel met de paplepel ingegoten.
Zuid-Limburg is onderdeel van Nederland, maar waarom voel ik me ongemakkelijk in eigen land als ik boven de rivieren kom en mensen mij veelvuldig confronteren met mijn Zuid-Limburgs accent?
Bijna voel ik een aandrang om me te verdedigen en om keihard terug te confronteren:
Hé, ik ben ook een Nederlander!
Maar mijn trots neemt de overhand: ik ben een trotse Limbo en iedereen mag het weten ook.
Toch trek ik regelmatig met mijn kleine, oude, dappere groene Volkswagen Lupo met een overduidelijk geel kenteken noordwaarts Nederland in, voor studie, intervisie, congressen of het bezoeken van dierbare vrienden. Dan kom ik langs Boxtel, waar mijn meisjesnaam van Geel zijn oorsprong gevonden heeft. Opa van Geel was conducteur van beroep en in Zuid-Limburg beland om te trouwen met een Belgische schone, mijn oma van Geel, een intens levend vrouwtje, soms labiel en ongedurig, altijd opzoek naar nieuwe uitdagingen.
Boven de grote rivieren Maas, Waal en Rijn ben ik op vakantie. Niets daar verbindt mij aan mijn tradities, natuur, cultuur of kunst, die vertrouwd aanvoelen. Het polderlandschap, de invloeden van de zee, de grote steden die gezamenlijk de Randstad vormen zijn voor mij meer buitenland, maar ik ben een bescheiden, trotse Nederlander en waardeer mijn Nederlands paspoort! Helaas begrijp ik de Nederlanders (unne Hollender) minder goed dan mij lief is.
Uiteindelijk voel ik meer verbondenheid met de Euregio.
Steden als Aken, gelegen aan het riviertje de Wurm, thuishaven van Karel de Grote. Keulen, gelegen aan de Rijn, een echte Romeinse nederzetting, het kloppende hart van carnaval; het Keulse accent lijkt enorm veel op het Limburgs dialect. Tongeren ademt ook Romeins; de rivier de Jeker ontspringt bij Tongeren en mondt uit in de Maas bij Maastricht. Luik is een echte industriestad waar staal en wapens werden gemaakt. De stad heeft een ruig en onverzorgd uiterlijk, maar is in het hart een echte parel. Luik is Maastricht in het groot; moeder Maas verbindt deze steden al eeuwen. Andere grote steden zoals Düsseldorf, Bonn, Düren, Antwerpen, Brussel, Hasselt en Leuven zijn binnen een uurtje autorijden te bereiken.
Ook wandel ik graag in Euregionale natuurgebieden zoals de Hoge Kempen, de Ardennen, de Eiffel en het Wurmtal en bezoek ik graag kleine, sprookjesachtige plaatsen zoals Monschau, Kornelimünster, de Ninglinspo of het Nonke Buusjke; raar maar waar, maar Valkenburg is magnifiek sfeervol tijdens kerst.
De geologische ondergrond van het Zuid-Limburgse landschap is gevormd door een ondiepe tropische Krijtzee, die zeventig miljoen jaar geleden bepaalde dat er nu goudgeel mergel aan het bodemoppervlak te bewonderen valt. Kijk, voel, ruik en bestudeer het mergel en het verleden geeft zijn geheimen prijs. Ammonieten, zee-egels, anemonen, ja echte mosasauriërs, haaientanden en ontelbaar vele schelpjes, mokkeltjes, zeeplantjes, zeegras… te veel om op te noemen; mergel verveelt nooit. Mergel wordt bewonderd en gewaardeerd door de Zuid-Limburgers. Vele honderden kilometers aan groeves zijn gegraven door mensen handen, de ene groeve nog mooier en ingewikkelder dan de ander.
Vele Romaanse en neogotische Rooms-Katholieke kerken, huizen en muurtjes zijn gebouwd uit mergel en baksteen. Voeg er Kunradersteen, Belgische hardsteen en Silex aan toe en samen vormen deze gebouwen de typische sfeervolle dorpsgezichten van Zuid-Limburg. Natuurlijk mogen we de basale vakwerkhuizen, carréboerderijen, vele bakovens, kruisjes en kapellen niet vergeten.
Het glooiende landschap van Zuid-Limburg maakt mij nederig en dankbaar.
De heuvels geven mij een geruststellend gevoel, geborgen in een beekdal waar kabbelende beekjes hun weg zoeken naar grotere wateren, waar bijzondere flora en fauna het landschap decoreren met ijsvogels, vuursalamanders, klingelkes, daslook, hellingbossen, holle wegen, zinkviooltjes, gele dotterbloem, kalkgrasland en lössgrond, allemaal bijzondere fenomenen die je alleen maar kunt terugvinden in Zuid-Limburg.
Muziek:
Loeende de klokken van Limburg mie lanjd, loeende de klokke versterke de banjd
Waar in bronsgroen eikenhout nachtegaaltje zingt over het malse korenveld lied des leeuwerik klinkt
Geneet van ut laeve zwalang este kins maak sjpas en plezeer doe laefs toch mhe ins
Een Zuid-Limburgse troubadour zong deze liedjes uit volle borst. Een gerespecteerd Limburger zingt deze liederen uit volle borst mee. Deze liederen geven gevoelsmatig weer hoe een Zuid-Limburger zich voelt.
Maken de overheerlijke vlaaien mij een echte Zuid-Limburger? Bijna een volmondige ja! Bijna, want ik wil andere gerechten niet vergeten. Denk aan de vele nonnevotten die tijdens de carnavalsperiode worden gegeten of vanaf een carnavalswagen worden rondgestrooid. Knapkook, wégemennkes, de onvergetelijke appelbol: mijn opa Willie kon deze bakken als geen ander en was een echte bakkerszoon. Andere delicatessen zijn roggebrood, stroop, Limburgs zuurvlees, de intens stinkende Rommedoe, huidvleis, en tête de veau en wijn uit de wijngaarden die op de Zuid-Limburgse heuvels goed blijken te gedijen. Ook qua eten worden we rijkelijk beïnvloed door ons verleden en door onze naaste buren Duitsland en België.
De Limburgers zelf zijn een innovatief volkje te noemen.
We hebben de sluiting van de staatsmijnen overleefd. Daarvoor in de plaats kwamen onder andere universiteiten, grote chemieconcerns, een autofabrikant, het ABP, het CBS. Het oprichten van de Europese Unie met een verdrag heeft ook plaatsgevonden in de Zuid-Limburgse hoofdstad Maastricht.
Het is een in mijn ogen toch stroef volkje dat, zoals uit mijn betoog ook duidelijk blijkt, een chauvinistische inslag heeft. Geen Nederlanders, geen Belgen, geen Duitsers: een mengelmoesje aan volkeren en culturen als je het mij vraagt. Niet vies van een zelf gebrouwen pilsje, degelijke eters, harde werkers, familiemensen die trots zijn op hun unieke stukje cultuurlandschap dat doordrongen is van een rijke geschiedenis. Een romantisch landschap dat vruchtbaar is voor vele monden. Met feesten die alleen in Limburg worden gevierd omdat de Rooms-Katholieke kerk een grote stempel heeft gedrukt op zijn inwoners. Vele paters en nonnen hebben in Zuid-Limburg hun geloof beleden en verspreid, voor vele inwoners een stevige houvast in vaak moeilijke en zware tijden. Het was niet alleen maar het geloof dat werd uitgesproken, want de vele congregaties hebben ervoor gezorgd dat er gezondheidszorg was in Zuid-Limburg en mijn ouders hebben degelijk onderwijs genoten, pap bij de paters en mam bij de nonnen. Graag zet ik de van oorsprong Zuid-Limburgse congregatie Kleine zusters van de Heilige Joseph in het zonnetje, met mijn tante Anneke en tante Rose, twee zussen van mijn oma die hun leven hebben geleefd binnen deze orde. Hard werken en dienstbaar zijn voor de medemens was hun levensmotto. Het Rooms-Katholieke geloof heeft veel wijsheid, kostbare kunst, en uitermate prachtige kerken met zich meegebracht. Eerlijk is eerlijk: dit mag ook worden uitgesproken.
Ik heb inspiratie genoeg om te beschrijven wat Zuid-Limburg een Zuid-Limburger maakt. En waarom Zuid-Limburg mij een Zuid-Limburger heeft gemaakt. Veel is bepaald door emotie, maar hopelijk heb ik redelijk kunnen onderbouwen waar de cultuur, het geloof, het landschap, de muziek, de keuken en de geschiedenis hand in hand gaan om uiteindelijk tot een geheel te komen.
Thoeskomme is het woord dat voor mij de lading dekt.
Oost, West, thuis Best of beter nog: zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens.
Sjoan Anke! Völ herkenning!