LONGREAD
Een bijzondere aflevering: dit dialoogblog is tot stand gekomen via een gezamenlijk schrijfproces met de cliënte zelf! Na mijn opzet heeft zij haar eigen tekst aangevuld. Deze samenwerking is op zichzelf al een bron van nieuwe inzichten en bewustwording. Hieronder volgt de dialoog, voorafgegaan door een introductie, en uitgeleid door een persoonlijke toelichting van de dame in kwestie: een must read!
Introductie
Deze dialoog is een compilatie uit meeromvattende gesprekken met een cliënte (54 jaar) met wie ik nu ruim een jaar elke twee tot vier weken een afspraak heb. Het fragment leest zich het best als onderdeel van een vertrouwensrelatie. Humor heeft daar een belangrijke plek in.
Deze vrouw heeft een historie van onveilige relaties met haar ouders (vanuit haar perspectief: een eenzame jeugd te midden van een vechthuwelijk tussen een afwezige vader en een verharde moeder), een turbulent liefdesleven waarin zij veelal een therapeutische rol had richting de ander, en een op eigen kracht overwonnen dwangneurose.
Ze reageert en verbindt op gevoelige wijze; haar gedachten en emoties ervaart zij bijzonder intens. Haar meest voorkomende manieren om met haar pijn om te gaan, waren vermijding, compensatiegedrag, please-gedrag, zelfverwijt en controledrang.
Ze leert om zich vanuit meer kalmte, zelfvertrouwen, liefde en veiligheid tot zichzelf en anderen te verhouden. De basis daarvan legt ze door te werken aan het opmerken van haar gedachten en het toelaten van gevoelens, en te zien hoe die haar waarneming van personen en situaties in het heden kleuren. In kwetsbare en moedige stappen tonen zich haar capaciteiten: intelligentie, sensitiviteit, humor, empathie, kracht, liefde, wijsheid.
Ze vindt herkenning en handvatten in de terminologie en inzichten van psychologe Ingeborg Bosch en haar Past Reality Integration therapie. Zodoende gebruiken we die soms op haar verzoek en aandragen. In PRI worden vijf afweermechanismen onderscheiden om oude pijn niet te hoeven voelen. In volgorde van opbouw zijn dat: angst, primaire afweer (depressie), valse hoop (stress) en valse macht (boosheid), en ontkenning van behoeften (verslavingen). Op de PRI-site is meer context te lezen.
Dialoog
Cliënt: “De afgelopen maanden heb ik zoveel ontdekt over mijn afweren, pfff er komt geen eind aan, ik blijf maar nieuwe variaties op patronen ontdekken, telkens weer een confrontatie met dat kleine, niet geziene en niet gehoorde kindje in mij dat nog zoveel pijn heeft en zich niet goed genoeg voelt. Word ik ooit emotioneel volwassen, vraag ik mij af. Is het mogelijk om zonder afweren te leven? Ja, voor jou wel, ik denk dat jij geen afweren meer hebt.”
Ik: “Denk je, ja? Lijkt me niet zo realistisch dat ik geen afweren meer zou hebben. Een hulpverlener – beetje scheef woord – zonder afweren is als een sollicitatiebrief zonder motivatie!”
Cliënt: “Haha, nee maar serieus, jij hebt je relaties verbeterd, je hebt fijne contacten, je hebt een vriend, binnen je familie gaat het ook goed, je bent autonoom in je communicatie. Ik zie jou als iemand die, na het nodige meegemaakt te hebben en een burn-out te hebben overwonnen, zich inmiddels staande weet te houden in al dan niet onprettig en/of ongezond aanvoelende familiesituaties en te midden van mensen die soms vanuit onveilige hechting ongezonde keuzes maken. Ja en ik…ik vind het nog zo moeilijk, ik zit zo regelmatig niet lekker in mijn vel. Ik voel me vaak alsof ik me in drijfzand begeef in het contact met anderen. Het lijkt alsof ik op een weg rijd waarop iedereen aan het spookrijden is en dan gebiedt de logica me te realiseren dat ìk dan wel degene moet zijn die aan het spookrijden is.”
Ik: “Oké, ik vermoed dat je blik richting mij wel wat relativering kan gebruiken. We zien elkaar nu ruim een jaar regelmatig; je afweren zijn minder sterk en je maakt makkelijker contact met je gevoelens. Je bent in staat om te voelen wat er onder je eerste laag gedachten en emoties schuilgaat. Verder staat jouw leven centraal in de sessies en niet het mijne, dus ons gezamenlijke zicht concentreert zich op dat wat jij tegenkomt, ervaart e.d. Mijn persoonlijke ervaring is dat het ontmantelen van afweren een continu proces is, misschien wel levenslang, in toenemende verfijning. Het gaat dan niet om de afwezigheid van afweren, maar om snellere en eerdere herkenning ervan. Elke groei brengt nieuwe, bijpassende reactiekrachten met zich mee die dezelfde oude pijn kunnen oproepen in een nieuw jasje. Ik ervaar dat mijn kwaliteit van leven enorm is verbeterd door bewuster te worden, en tevens zijn pijn en kwetsbaarheid inherent aan dat leven.”
Cliënt: “Oh ja, dat het ontmantelen van afweer altijd blijft doorgaan en de nuance steeds verfijnt… dat zal wel zo zijn inderdaad. Maar ik ervaar nog zo vaak teleurstelling en dan voel ik me zo minderwaardig, zo waardeloos. Dat ik het niet waard ben om van te houden.”
Ik: “Hmm, dat is zwaar om te ervaren… De gedachte dat je het niet waard bent om van te houden, dat is verdrietig genoeg een bekende gedachte voor je. Je hebt hier al mee geoefend, welke afweer herken je in die gedachte?”
Cliënt: “Ja…dat is die primaire afweer… Het lijkt ook wel alsof ik nu in een soort van niemandsland verkeer, waarin ik mijn oude afweren ontmantel en mijn standaardreacties ombuig, maar waarin ik vervolgens nog niet als vanzelfsprekend op een andere manier met gevoelens van machteloosheid en kwetsbaarheid weet om te gaan. Dat maakt dat ik me soms juist onzekerder voel, onaangepaster ook en ja… soms vind ik het leven dan zelfs moeilijker dan toen ik al die vanzelfsprekende afweerreacties nog kon en wilde gebruiken.”
Ik: “Ah ja, je beschrijft een soort vacuüm waarin je ontvankelijkheid toeneemt en je vertrouwde houvast ontbreekt. Ik wil daar zo graag op terugkomen. Je refereerde aan je gevoelens van teleurstelling en waardeloosheid. Hoe zou je die signalen interpreteren?”
Cliënt: “Teleurstelling is ingestorte valse hoop en vaak koester ik te hoge verwachtingen denk ik… En dat gevoel van waardeloosheid is weer die primaire afweer, dat ik er niet toe doe en er niet mag zijn… De valse hoop laat mij nog regelmatig denken dat als ik maar genoeg aan mezelf werk er dan wel van mij gehouden gaat worden… ik vind blijkbaar dat ik nog iets aan mezelf moet veranderen om waardevol te zijn.”
Ik: “Hmm ja, dat heb je scherp waargenomen denk ik. Ook zelfontwikkeling kan onbewust worden ingezet als afweer, om je alsnog goed genoeg te voelen. Blijf aandachtig waarnemen zoals je nu doet, en voel je lichaam, hier, zittend op de bank. Kijk eens naar je gedachte omtrent het volgens jou afwezig zijn van mijn afweren. ‘Objectief’ is die gedachte niet waar. Wat is er dan aan de hand, wat wordt er door die gedachte gecreëerd?”
Cliënt: “Ja, dat is dan de illusie zoals Ingeborg Bosch schrijft. Ik besef voor wat betreft die aanname van mij dat ik best veel behoefte heb gehad aan ‘voorbeeldmensen’. Dat zal wel komen omdat ik niet zulke goede rolmodellen als voorbeeld had. Dus vandaar dat ik wellicht geneigd ben jou als mijn rolmodel op een voetstuk te willen zetten, maar dat is vanuit onze gedachte aan samenwerking vanuit gelijkwaardigheid natuurlijk wel lastig en ambivalent. Ik realiseer me nu ook dat het voor mijn helingsproces eigenlijk helemaal niet belangrijk is of jij nog gebruik maakt van afweermechanismen, want het heeft jou in je hulp bij mijn proces van emotioneel volwassen worden en afweer ontmantelen nog nooit in de weg gestaan. Zoals Ingeborg schrijft is de illusie dus dat ik jouw emotionele volwassenheid en stabiliteit denk/dacht nodig te hebben om zelf te kunnen groeien. Volgens haar kunnen alleen je ouders in je leven die rol vervullen.”
Ik: “Dat zijn knappe realisaties, en uitingen van je emotionele groei. Terugkomend op hoe je je huidige niemandsland beschreef: je bent aan het leren om je gedachten en gevoelens te herkennen voor wat ze zijn. In dit proces, waarin je afweren in kracht afnemen en je zogezegd steeds dichter bij jezelf komt, is het onvermijdelijk dat je je vaker dan voorheen, bewúst niet lekker in je vel voelt zitten. Door je daarvoor open te stellen, geef je je toekomst een zeer krachtige impuls. Ik bedoel hier niet lullig afstandelijk over te doen, ik besef en begrijp dat je je regelmatig miserabel voelt en dat dat als ervaring super naar is. Om dat te dragen, is het denk ik wijsheid om te zien waar je je bevindt in je proces om je er zodoende iets van te distantiëren, met behoud van innerlijk contact. Het is heel subtiel.”
Cliënt: “Hmja, ik weet het… pfff ik voel me nu niet direct beter. Ik moet denken aan die mooie uitspraak in het filmpje dat jij me stuurde, van die lezing van Alain de Botton ‘Why You Will Marry the Wrong Person‘: ‘Van boosheid (valse macht) naar verdriet (primaire afweer) is progressie’. Dat is dan wel weer hoopvol.”
Ik: “Jazeker! Ik wil even waken voor de mogelijke vergissing dat boosheid altijd valse macht is, verdriet altijd primaire afweer, en dat de weg van boosheid naar verdriet altijd vooruitgang is. In de context van ons gesprek gaat Alains uitspraak inderdaad wel op! En hij definieert liefde als de capaciteit om andermans gedrag genereus en begripvol te interpreteren. Ik ervaar dat dit ook geldt voor de omgang met ons eigen gedrag, en dan mag volgens mij wel gezegd worden dat je in toenemende mate liefdevol met jezelf omgaat. En ik snap dat je je niet direct beter voelt… Even een schalkse vraag: had je een quick fix verwacht?”
Cliënt: “Ja nee, dat zijn weer mijn hoge verwachtingen en ik wil gewoon snel van die pijn af. Ik loop er al zo lang mee. Het voelt alsof ik mijn hele leven lang al zo mijn best doe er wat van te maken, dat het leven zo hard werken is en ik zou zo graag willen dat het me nu eens wat makkelijker af zou gaan.”
Ik: “Ja, ik snap je wens. Misschien fijn om een volgende keer dat harde werken te onderzoeken? En voor nu, je leeft nu 54 jaar en je bent een jaar bezig om je gevoelens te ontdekken. Een lange opbouw vraagt om een minutieuze, koesterende, geduldige afbouw. Je bent geen partytent….
Cliënt: “Hahaaa, nou die heb ik zo afgebroken, ik heb al 25 jaar mijn eigen bedrijf, twee woningen, twee auto’s, wat ik zelf kan, dat doe ik zelf, mijn moeder en partners heb ik gedragen. Ik zou wìllen dat veranderen zo makkelijk was als het afbreken van een partytent!”
Persoonlijke noot van de cliënte
Op mijn voorstel dat ze zelf een kort tekstje zou schrijven waarin ze zich vanuit haar perspectief verbindt met de lezer bood ze deze spontane woorden, vergezeld van een helder ‘sorry… ik doe niet zo aan beknopt ?’.
“Naar aanleiding van een stukje dat Ilona had geplaatst op de website van de Week van de Hoogbegaafdheid dat mij erg aansprak, heb ik contact met haar gezocht. In het telefonisch contact viel mij gelijk haar doortastende en prettig aanvoelende manier van communiceren op.
Ik heb een aantal jaar geleden beseft dat ik in mijn vriendschappen meer behoefte had aan intimiteit en was bereid te kijken in hoeverre ik daar zelf toe in staat was. Gezien ook mijn nogal desastreus verlopen liefdesrelaties had ik gemengde gevoelens voor wat betreft intimiteit. Toch realiseerde ik me hoe langer hoe meer dat ik verbinding met anderen het allerbelangrijkste vind in het leven. In dat contact met anderen merkte ik dat ik niet altijd begrepen werd, verkeerd begrepen, te complex dacht en was of werd gevonden (daar ben ik nog niet uit ?) en dat communiceren door mij vaak als een mijnenveld ervaren werd.
Daarom begon ik me te verdiepen in geweldloos communiceren en verbindend communiceren, maar hoe ik ook mijn best deed en de theorie goed leek te begrijpen, in de praktijk bleef ik de omgang met mensen maar moeilijk vinden. Om nog maar niet te spreken over de non-verbale communicatie, want als het verbale gedeelte me al zo ongemakkelijk afging! Veel heb ik gelezen over de gevolgen van onveilige hechting en hoe daar in relatie tot anderen bewuster mee om te gaan (o.a. Rika Ponnet). Hoe emotioneel misbruik, geestelijke mishandeling en affectieve verwaarlozing mijn leven en gemaakte keuzes bepaald hebben (Ammy van Bedaf). Via boeken die mijn leven verrijkt hebben van Jan Geurtz, Alice Miller en uiteindelijk aangekomen bij Ingeborg Bosch en haar Past Reality Integration. Veel geleerd van het belang van het ‘uit de slachtofferrol stappen’ en ‘jezelf alsnog emotioneel volwassen opvoeden’ (Ammy van Bedaf) en het door Ingeborg Bosch iets anders geformuleerde ‘verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gevoelens en gedrag’.
In eerste instantie kwam ik bij Ilona met de hulpvraag om het resultaat van mijn manier van communiceren meer in lijn te brengen met het beoogde doel. Anders gezegd, dat ik mij niet meer zo’n alien zou voelen in een wereld waar verder iedereen om mij heen elkaar vaak goed lijkt te begrijpen en waar de in mijn ogen verontrustend onbegrijpelijke communicatie door mij beter gepareerd zou kunnen worden of desnoods met goed fatsoen, ofschoon ongemakkelijk, doorstaan.
De samenwerking met Ilona past vooral zo goed bij me omdat deze uitgaat van gelijkwaardigheid. Dit is wat mij ook zo aansprak in wat ik las over P.R.I. van Ingeborg, waarin zij stelt dat in tegenstelling tot de gangbare hulpverlening waarbij een ‘gezonde dokter’ de ‘zieke patiënt’ beter maakt, de benadering van de therapeut bij P.R.I. naar de cliënt er een is van gelijkwaardigheid. De therapeut heeft het helingsproces alleen eerder ingezet en is hier verder mee gevorderd dan de cliënt, waardoor zij de cliënt verder kan helpen en de therapie kan geven vanuit haar volwassen-bewustzijn. Alhoewel ik P.R.I. alleen bestudeerd heb en nooit een P.R.I.-therapeut heb benaderd, ervaar ik de coaching van Ilona ook als zodanig. Gelijkwaardig, de gevolgen van onveilige hechting heeft zij doorleefd en het is juist dankzij deze herkenning in het leven met de tegenslagen die onveilig gehechte mensen meer dan anderen op hun pad zullen vinden, dat ik me zo goed begrepen voel.
Waar we begonnen met de hulpvraag mijn communicatievaardigheden te verbeteren heeft dit zich verplaatst naar de non-verbale communicatie. Naar mijn gevoelsleven en emoties, waaraan ik nooit veel aandacht heb besteed als analytisch en rationeel denker. Het in het contact aanwezig blijven, voelen wat iets met me doet en minder in mijn hoofd zitten en niet meer invullen voor anderen. Zodat ik uiteindelijk mijn doel, congruente communicatie, bereik en me dus beter op mijn gemak zal voelen. Zodat ik niet langer meer teveel energie steek in het begrijpen en analyseren van intermenselijk contact en me meer verbonden zal voelen met de mensen om mij heen.”
